Normy i wymogi wzajemnej zgodności
Rolnik wnioskujący o płatności bezpośrednie zobowiązany jest do spełnienia wymagań dotyczących utrzymania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa w Dobrej Kulturze Rolnej zgodnej z ochroną środowiska (DKR) oraz podstawowych wymogów z zakresu zarządzania, określonych w załączniku II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013.
Powyższe wymogi składają się na jeden mechanizm noszący wspólną nazwę zasady wzajemnej zgodności. Zasada wzajemnej zgodności oznacza powiązanie wysokości uzyskiwanych płatności bezpośrednich przez rolników, a także płatności nie inwestycyjnych otrzymywanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 oraz 2014-2020, ze spełnianiem przez nich określonych wymogów.
Wymogi te zostały podzielone na następujące obszary: środowisko, zmiana klimatu oraz utrzymanie gruntów w dobrej kulturze rolnej; zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt i zdrowie roślin; dobrostan zwierząt.
Od roku 2015 zasada wzajemnej zgodności obejmuje mniejszą niż dotychczas liczbę wymogów i norm DKR. Z jej zakresu usunięto wymogi dotyczące stosowania osadów ściekowych oraz chorób zwierząt: pryszczycy, choroby pęcherzykowej świń i choroby niebieskiego języka.
W zakresie norm DKR najistotniejsza zmiana dotyczy obowiązku utrzymania gruntów rolnych, dotychczas realizowanego przez normy m.in. ochronę trwałych użytków zielonych i przeciwdziałanie wkraczaniu niepożądanej roślinności na grunty rolne. Obowiązek ten został wzmocniony i stanowi teraz kryterium kwalifikowalności do płatności bezpośrednich gruntów, na których nie jest prowadzona produkcja.
Organami odpowiedzialnymi za przeprowadzanie kontroli w zakresie wzajemnej zgodności tak jak dotychczas będą odpowiedzialne dwa organy:
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) - w zakresie spełniania przez rolnika norm DKR oraz wymogów dotyczących środowiska, zmiany klimatu, zdrowotności roślin i bezpieczeństwa żywności w części dotyczącej produktów pochodzenia roślinnego oraz Inspekcja Weterynaryjna (IW) - w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt, zdrowia zwierząt, bezpieczeństwa pasz i żywności w części dotyczącej produktów pochodzenia zwierzęcego oraz dobrostanu zwierząt.
W przypadku nieprzestrzegania norm i wymogów wzajemnej zgodności konsekwencją jest odpowiednie zmniejszenie przyznawanych rolnikowi płatności bezpośrednich oraz płatności w ramach niektórych działań nie inwestycyjnych PROW 2007-2013 oraz PROW 2014-2020, tj. płatności: z tytułu naturalnych utrudnień dla rolników na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), rolnośrodowiskowych, rolnośrodowiskowo-klimatycznych ekologicznych, na zalesianie gruntów rolnych.
Wymiar sankcji za nieprzestrzeganie norm i wymogów uzależniony jest od wielu czynników.
Podstawowe rozróżnienie to niezgodność z przepisami wynikająca z zaniedbania rolnika (nieumyślność), winy rolnika (celowość).
Wysokość sankcji, czyli % obniżenia płatności, zależy od rodzaju i skali naruszenia norm i wymogów. Aby ocenić skalę naruszenia, każda niezgodność oceniana jest pod kątem trzech kryteriów: zasięgu, dotkliwości, trwałości.
W przypadku, gdy stwierdzona niezgodność wyniknie z zaniedbania ze strony rolnika, obniżka ta będzie z zasady stanowić 3% całkowitej kwoty płatności. W zależności od stopnia naruszenia sankcja może zostać obniżona do 1% lub zwiększona do 5%. Szczegółowe informacje dotyczące sposobu oceny naruszeń oraz naliczanych sankcji za nieprzestrzeganie norm i wymogów określone są we właściwym rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
W przypadku, gdy rolnik celowo dopuści się stwierdzonej niezgodności, obniżka będzie z zasady wynosić 20% całkowitej kwoty. Jednakże Agencja Płatnicza może, na podstawie oceny przedłożonej przez właściwy organ kontroli w raporcie z czynności kontrolnych, podjąć decyzję o obniżeniu procentu do wysokości nie mniejszej niż 15% lub zwiększeniu do 100% całkowitej kwoty.
Jeżeli naruszenie z tym samym wymogiem lub normą zostanie wykryte u rolnika więcej niż raz w ciągu trzech kolejnych lat kalendarzowych, mamy do czynienia z powtarzalnością. W przypadku stwierdzenia powtarzającej się niezgodności, naliczony procent sankcji zostanie pomnożony x 3, jednak maksymalna wysokość sankcji nie może przekroczyć 15% całkowitej kwoty płatności. Oznacza to, że jeśli np. za pierwszym razem niezgodność karana jest na poziomie 3% obniżki płatności, to za drugim razem sankcja wyniesie już 9% (3% x 3). W momencie, gdy sankcja zostanie naliczona w wysokości 15% za niezgodności powtarzalne, beneficjent zostaje powiadomiony, że w kolejnym roku takie naruszenie będzie traktowane jako niezgodność celowa, która jest sankcjonowana bardziej dotkliwie.
Od 2015 roku ustanowiono tzw. system wczesnego ostrzegania. System ten jest analogiczny do dotychczasowej drobnej niezgodności, w przypadku której rolnik był informowany o obowiązku podjęcia działania naprawczego i usunięcia stwierdzonej drobnej niezgodności. Istotna różnica między dotychczasową drobną niezgodnością a systemem wczesnego ostrzegania dotyczy kontroli następczych. Dotychczas w każdym przypadku stwierdzenia drobnej niezgodności istniał obowiązek kontroli sprawdzającej, czy rolnik przeprowadził działania naprawcze. Natomiast od roku 2015 w systemie wczesnego ostrzegania realizacja działań naprawczych odnośnie drobnej niezgodności podlega kontroli tylko w przypadku, gdy dany rolnik w oparciu o inne zasady został wytypowany do kontroli. Jeżeli taka kontrola wykaże, że rolnik nie podjął działania naprawczego, wówczas zostanie zastosowana sankcja z mocą wsteczną w odniesieniu do roku stwierdzenia drobnej niezgodności. Wsteczne zastosowanie sankcji jest możliwe w ciągu trzech lat licząc od roku jej stwierdzenia. W przypadku, gdy kwota zmniejszenia lub wykluczenia z płatności jest równa lub mniejsza od równowartości 100 euro, sankcje nie są naliczane, ale obowiązkiem rolnika jest usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości.
Rolnik jest powiadamiany o stwierdzeniu niezgodności i obowiązku podjęcia działania naprawczego. Od roku 2015 kontrola następcza, sprawdzająca realizację działania naprawczego, dotyczy 20% przedmiotowych beneficjentów. Stwierdzenie w czasie kontroli niezrealizowania zaleconego działania naprawczego spowoduje odpowiednie zmniejszenie płatności.
Informacje dotyczące zakresu norm i wymogów zasady wzajemnej zgodności nie są niczym nowym, gdyż składają się na nie przepisy, których stosowanie jest obecnie obowiązkowe dla wszystkich gospodarstw. Należy jednak podkreślić, że wymogi wzajemnej zgodności to zaledwie część przepisów obowiązujących w Polsce w ramach omawianych obszarów.
Pozytywny wpływ przestrzegania wymogów wzajemnej zgodności znajduje odzwierciedlenie w jakości życia całego społeczeństwa. Wynika to z faktu, iż wymogi to nic innego, jak dbanie o poszczególne aspekty życia w codziennej działalności rolnika. Składają się na nie: środowisko naturalne, w szczególności ochrona gleb i wód oraz krajobrazu obszarów wiejskich jak również dobrostan, który zapewnia zwierzętom gospodarskim poszanowanie, opiekę i ochronę ze strony rolnika.
To także przestrzeganie procedur w zakresie bezpieczeństwa żywności, które wpływają na jej jakość warunkującą zdrowie konsumentów.
Źródło MRiRW
